Tri thức, Trí tuệ và Trí huệ theo góc độ Phật Giáo và Khoa học

Tri thức là tích lũy được từ trường lớp, sách vở. Trí tuệ hấp thu được từ cuộc sống, thất bại, thành công. Trí huệ là cái bên trong của con người, được tích lũy, được hấp thu và được giác ngộ qua nhiều kiếp sống.

✨Tri thức chuẩn mực chỉ cần có thời gian và điều kiện học tập là có thể tích lũy được. Tri thức còn gọi là kiến thức, với những mức trình độ từ phổ thông, đại học đến thạc sỹ, tiến sĩ, giáo sư…

Trí tuệ là khái niệm độc lập với tri thức. Không phải ai có tri thức cũng có trí tuệ. Người có trí tuệ là người biết dùng tri thức của mình, có chuyển hóa nó để phục vụ bản thân và cộng đồng, còn không chỉ là người vô minh. Trí tuệ là cái làm nên con người. Trí tuệ có 3 thuộc tính, đó là tính vận động, tính sáng tạo và tính chủ quan. Đây mới là điều quan trọng.

✨Thật ngây thơ khi lấy chỉ số IQ để đánh giá tiềm năng trí tuệ của một con người. Bản lĩnh trí tuệ được hấp thu từ tri thức của khoa học, của tự nhiên, của cuộc sống, được bồi đắp, phát triển theo thời gian và trải nghiệm…

Tri thức không có tính sáng tạo, nhưng có tính logic. Chỉ có tính sáng tạo của Trí tuệ thì các tri thức của khoa học mới phát triển được. Từ hệ quy chiếu của Aristotle, mọi vật đều cố định và trái đất thì đứng yên. Trí tuệ sáng tạo của Galileo, không chấp nhận điều đó.

✨Trên tháp nghiêng Pisa nổi tiếng, Galileo đã chứng minh được các vật có khối lượng khác nhau đều rơi với cùng một vận tốc. Và sau đó Newton có một bước nhảy về những định luật chuyển động và định luật về lực hấp dẫn, mở ra một kỷ nguyên mới về phát triển vật lý. Cơ học Newton ra đời đặt dấu chấm hết cho ý niệm về vị trí tuyệt đối trong không gian.

Nhiều thế kỷ sau, lại một bước nhảy nữa, đứng trong hệ quy chiếu của Newton, hệ quy chiếu 3 chiều, Trí tuệ sáng tạo của Albert Einstein không chịu dừng lại. Năm 1915, ông xây dựng nên lý thuyết Tương đối. Vũ trụ có thể mô phỏng bằng việc chia ra nhiều mảng, mỗi mảng được gắn cho nó 1 tọa độ 3 chiều. Vũ trụ không có thời gian tuyệt đối, thay vào đó mỗi cá thể có một độ đo thời gian khác nhau, tùy thuộc vào vị trí, tốc độ chuyển động của nó. Và thuyết Tương đối đã vứt bỏ khái niệm thời gian tuyệt đối.

✨Một kỷ nguyên mới về vật lý Vũ trụ lại được mở ra. Tính sáng tạo của Trí tuệ tạo ra bước nhảy cho Tri thức. Vì Einstein người gốc Do Thái, quốc tịch Đức, thuộc phái cấp tiến, lại ủng hộ Chủ nghĩa xã hội, nên Hội đồng khoa học lúc đó kỳ thị không bỏ phiếu và phải đến 1922 các nhà khoa học quá thán phục tài năng của ông, lúc đó Einstein mới nhận giải Nobel vật lý với lý thuyết hiệu ứng quang điện.

---

✨Từ 2500 năm về trước, Giáo lý Đức Phật đã khái quát sự nhận thức của con người qua quan niệm về Lục thức. Lục thức lấy lục căn và lục trần làm cơ sở. Lục căn là: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý, là 6 hình thái tiếp cận sự vật. Lục trần là: sắc, thanh, hương, vị, xúc và pháp, là 6 đối tượng của sự thật. Từ lục căn và lục trần mà sinh ra lục dục: ham muốn nhìn sắc đẹp, ham muốn nghe âm thanh êm tai và ca ngợi mình, ham muốn ngửi mùi hương dễ chịu và quyến rũ, ham muốn ngửi mùi hương dễ chịu và quyến rũ, ham muốn những món ăn ngon bổ, ham muốn xác thân thỏa mãn dục, ham muốn ý nghĩ được thực hiện thành công.

 *  Lục dục là gốc của cái làm sai lệch đi thật tướng của sự thật. Nó chính là sợi dây lôi kéo tâm trí với vô minh, với ngã chấp, luôn cho sự vật những ý nghĩa theo ngã, ngã sở, theo các tâm Tham-sân-si đầy phiền não, mà lãng quên đi thật tướng của sự vật.

➡Sự tu tập là tiến tới chế ngự cái phần tâm trí liên hệ với ngã chấp và Tham-sân-si, chứ không phải là tiêu diệt toàn thể tâm thức. Chế ngự phần Tâm trí để Trí tuệ triệt tiêu tính chủ quan, đi sát với thực tế, được tự do, được trung thực.

➡Các phương pháp chế ngự như thế được gọi là Thiền định và Nhất tâm bất loạn, làm cho Trí tuệ phát triển, tâm trí được chế ngự, tâm thức được độc tôn hiện hành và làm sự thật của sự vật hiển hiện ra như nó vốn có, trạng thái ấy được gọi là Trí huệ.

Trí huệ là vẻ đẹp tâm hồn của con người

✨Trí huệ là sự phát triển cao cấp của Trí tuệ đi kèm với sự chế ngự của tâm trí và gia tăng định tâm. Trí huệ là cái ở bên trong của con người, được tích lũy, được hấp thu và được giác ngộ qua nhiều kiếp sống. Trí huệ là một trạng thái của Tâm thức. Trí huệ còn liên quan đến tiềm thức.

Phát triển Tâm thức hay tu tập trí huệ là nâng cao trí tuệ, gia tăng định tâm, khai mở tiềm thức. Nâng cao Trí tuệ để tu tập Trí huệ là con đường của tư duy logic. Dù thuộc tính của Trí huệ là tính sáng tạo, nhưng không thể tạo ra bước nhảy từ Trí tuệ để tới chân lý, vì con đường đó quá dài, dài qua nhiều nhiều kiếp sống.

❗❗❗Tri thức của thời đại còn có khoảng cách rất xa với chân lý. Nhưng gia tăng định tâm, cho từ bi luôn chảy, cho hỷ xả tràn đầy, bước nhảy tới chân lý sẽ bất ngờ xuất hiện.

 

Biên soạn: Quách Văn Mích (bác sĩ chuyên khoa II – thầy thuốc nhân dân)

Nguồn: Giới Định Tuệ