‘Ác mộng’ đã đến: Làm thế nào để chống lại siêu vi khuẩn?

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã liệt kê các loại siêu khuẩn kháng thuốc vào danh sách những mối đe dọa lớn nhất trong năm 2019. Đây được cho là hệ quả xuất phát từ thói quen lạm dụng thuốc kháng sinh trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội của con người.

Khoa học từng cảnh báo về chủng “siêu vi khuẩn” có thể chống mọi loại kháng sinh. Chúng có thể lây lan thành đại dịch mà không có loại thuốc nào tiêu diệt được. Hiện nay “cơn ác mộng” này đã thành sự thật.

 

 

Khi lần đầu phát hiện thuốc kháng sinh, nhân loại tưởng chừng đã tìm được một phương pháp dễ  dàng và hiệu quả để ứng phó các bệnh do vi sinh vật lây nhiễm gây ra. Tuy nhiên, nhiều vi sinh vật đang biến hình thành siêu vi khuẩn và phát triển những đặc tính khiến kháng sinh ngày càng không hiệu quả.

Đây thực sự là một vấn đề nghiêm trọng đối với sức khỏe con người. Nếu chúng ta không tìm được cách giải quyết tình trạng kháng thuốc kháng sinh hiện nay, con người có thể sẽ sớm phải đối mặt với những bệnh nhiễm trùng không thể chữa khỏi.

Theo một báo cáo của chính phủ Anh, hằng năm có khoảng 700.000 người trên thế giới tử vong do nhiễm mầm bệnh kháng thuốc kháng sinh. Con số này riêng tại Mỹ đã là 23.000 người.

Nếu chúng ta không sớm có hành động đúng đắn, số người chết có thể dễ dàng tăng lên đến 10 triệu mỗi năm. Vậy chúng ta nên làm gì?

Từ bỏ thói quen lạm dụng thuốc kháng sinh

Lạm dụng thuốc kháng sinh là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh. (Ảnh qua Mediafeed)

Hiện nay, không ít người chỉ cần hắt hơi, sổ mũi, cảm lạnh… là ngay lập tức nghĩ đến việc sử dụng kháng sinh. Họ không biết rằng, nhiều trường hợp viêm nhiễm đường hô hấp là do virus gây nên, trong khi kháng sinh chỉ có tác dụng điều trị viêm nhiễm do nhiễm khuẩn mà bất lực với virus.

Không những thế, việc lạm dụng kháng sinh, hay sử dụng kháng sinh sai mục đích, liều lượng cũng sẽ dần dần dẫn đến tình trạng “nhờn thuốc”, khi đó vi khuẩn trong cơ thể đã phát triển đến mức không thể điều trị bằng kháng sinh. Đáng sợ hơn, tốc độ tìm ra kháng sinh mới trên thế giới hiện nay đã không theo kịp mức độ phát triển của các vi khuẩn kháng thuốc.

Các chuyên gia khuyên rằng, khi bị các bệnh này, trước tiên cần theo dõi diễn biến bệnh tại nhà và đến bác sĩ thăm khám để được điều trị kịp thời trước khi trở nặng, đừng nên tự ý mua kháng sinh uống.

Giờ đây, thay vì hình thành kháng thể từ từ qua từng thế hệ, vi khuẩn đang đột biến với tốc độ nhanh chưa từng thấy để chống lại thuốc kháng sinh, tạo ra viễn cảnh hết sức tệ hại dành cho con người.

Vi khuẩn kháng thuốc là mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, khi mà những căn bệnh thường gặp sẽ trở nên nguy hiểm hơn rất nhiều. Gần đây, nhiều loại khuẩn đã có thể kháng được Carbapenems – thứ được xem là loại kháng sinh cuối cùng của nhân loại, chỉ được sử dụng khi tất cả các loại thuốc khác đã vô hiệu.

Thực trạng kháng kháng sinh sẽ là nguyên nhân tử vong của khoảng 10 triệu người mỗi năm trên toàn thế giới năm 2050. Ngoài ra, nếu kháng sinh mất tác dụng, nền y học hiện đại của loài người có nguy cơ biến mất, đồng nghĩa với việc y tế sẽ trở lại thời kỳ những năm 1930. Khi đó, ngay cả một nhiễm trùng hết sức bình thường cũng có thể gây tử vong.

Các nhà khoa học thậm chí đã cảnh báo về một viễn cảnh đáng sợ: kháng kháng sinh có thể lây lan qua không khí. Hoạt động của các nhà máy xử lý nước thải, bệnh viện hoặc các trang trại chăn nuôi có thể khiến không khí bị ô nhiễm bởi rất nhiều gen siêu vi khuẩn kháng thuốc.

Cần chú ý những loại nước thải đã được xử lý bằng hợp chất kháng sinh – nguồn sống dồi dào của những loại vi khuẩn chứa gen kháng kháng sinh.

Ở ngoài môi trường, nước bốc hơi dần dần và rất dễ trở thành những những đám mây hơi nước lơ lửng trong không khí, từ đó “vận chuyển” gen kháng kháng sinh lây lan tới khắp các khu vực lân cận.

Hiện nay, nhiều thành phố được cho là bị phơi nhiễm với gen kháng vancomycin, một trong những loại thuốc mạnh nhất và cuối cùng dùng để điều trị siêu vi khuẩn MRSA (tụ cầu vàng kháng methicillin). Vấn đề trở nên tồi tệ hơn khi vi khuẩn, dù sống hay đã chết, đều có thể phát tán nhờ không khí để lây lan gen kháng kháng sinh khắp mọi nơi.

Theo nghiên cứu, nếu hít phải gen kháng kháng sinh trôi nổi trong không khí, các vi khuẩn trong cơ thể có thể bị “tác động” để dần tiến hóa thành dạng siêu vi khuẩn. Mặc dù chưa gây ra tác hại tức thì nhưng siêu vi khuẩn nằm lại trong cơ thể và chờ cơ hội… phát tác.

Cuộc chiến khó khăn

Trong bối cảnh siêu vi khuẩn kháng thuốc có thể kháng lại những loại kháng sinh mạnh nhất, các nhà khoa học dường như đã phát hiện thấy “gót chân Achilles” của những sinh vật nguy hiểm này với hi vọng tìm ra giải pháp khống chế chúng.

Theo đó, việc tấn công vào enzyme beta-lactamase, vốn giúp vi khuẩn kháng thuốc chống lại các loại kháng sinh phổ biến, có thể giúp tiêu diệt các siêu vi khuẩn và cứu sống hàng ngàn người mỗi năm.

Bệnh nhiễm trùng Candida auris kháng thuốc đang xuất hiện với mật độ dày đặc tại nhiều khu vực.

Một số nghiên cứu liên quan cũng chỉ ra rằng kết hợp nhiều hợp chất có khả năng ức chế enzyme đặc biệt này với kháng sinh aztreonam có thể tiêu diệt được một số loại siêu vi khuẩn có khả năng kháng thuốc mạnh nhất. Những kết quả này đặt nền móng cho ý tưởng phát triển những loại thuốc có khả năng ức chế beta-lactamase.

Hi vọng tiếp tục được mở ra khi giới nghiên cứu phát hiện một đoạn mã protein mang tên G0775, với tiềm năng trở thành nền tảng tạo ra các loại thuốc thế hệ mới giống như thuốc ức chế beta-lactamase.

Loại protein này có khả năng công phá một lớp phân tử mang tên arylomycin (có khả năng chặn lại các enzyme mang vai trò phát tín hiệu đến màng tế bào của vi khuẩn).

Thiết kế đặc biệt của G0775 cho phép phân tử này phá vỡ các cơ chế kháng thuốc thường thấy ở khuẩn gram âm (với cấu trúc màng kép gây khó khăn cho nhiều loại thuốc), ngăn chặn quá trình chuyển và nhận tín hiệu của các vi khuẩn. Nếu quá trình này thành công, một thế hệ kháng sinh mới không thể bị kháng sẽ xuất hiện.

Hai phát hiện trên đây chỉ là những bước đi đầu tiên nhằm xoay chuyển tình thế trong cuộc chiến chống kháng kháng sinh.

Hiện nay, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) đang tập trung mọi nguồn lực để đối phó với các vi khuẩn kháng thuốc. CDC đang giới thiệu những thành tựu nghiên cứu của nhiều tổ chức trên khắp nước Mỹ thông qua việc trình bày những sáng kiến hỗ trợ cơ sở hạ tầng để giúp phát hiện và ngăn chặn xảy ra tình trạng kháng kháng sinh.

CDC kêu gọi tài trợ các dự án nghiên cứu và phát triển thuốc ức chế beta-lactamase hay G0775, đồng thời bắt đầu thử nghiệm đặc biệt về nấm kháng thuốc Candida auris cực kỳ nguy hiểm.

Mặc dù vẫn còn trong những giai đoạn ban đầu, giới nghiên cứu hi vọng những sản phẩm liên quan đến beta-lactamase và G0775 sẽ sớm được thử nghiệm. Nếu thành công thì các loại thuốc mới sẽ cho loài người thêm thời gian, nhất là trong bối cảnh các loại vi khuẩn nguy hiểm đang dần tiệm cận mức kháng thuốc. Tuy nhiên, cuộc chiến chống lại vi khuẩn không hề đơn giản bởi lẽ khả năng tiến hóa của vi khuẩn là vô hạn.

Thẳng thắn mà nói, vi khuẩn đang có một lợi thế rất lớn so với con người. Để đối phó với tình trạng kháng kháng sinh, con người cần phải chạy đua với thời gian…

Tăng cường hệ miễn dịch: Phòng bệnh hơn chữa bệnh

Chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, lối sống lành mạnh, nội tâm an hòa là những yếu tố then chốt ngăn ngừa bệnh tật từ gốc rễ. (Ảnh qua Femme Actuelle)

Ngày nay, đa phần chúng ta mắc thói quen có bệnh mới để ý đến sức khỏe. Đến bệnh viện thì y học hiện đại cũng chỉ chú trọng điều trị triệu chứng chứ không hoàn toàn trị được nguyên nhân gốc rễ của bệnh.

Tuy nhiên, một chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, lối sống lành mạnh, nội tâm an hòa mới là yếu tố then chốt ngăn ngừa bệnh tật từ gốc rễ.

Việc tăng cường các hoạt động thể chất như: tập luyện thể dục, dưỡng sinh, yoga, khí công, thiền định và từ bỏ những thói quen xấu như hút thuốc lá, uống rượu bia, thức khuya,… cũng góp phần không nhỏ giúp nâng cao sức khỏe và khả năng miễn dịch của bạn.

Một cơ thể có sức đề kháng tốt sẽ giúp giảm thiểu số lần mắc bệnh và rút ngắn thời gian trị bệnh, đồng nghĩa với việc ít phải sử dụng kháng sinh trong quá trình điều trị, từ đó hạn chế tình trạng kháng kháng sinh.

Sử dụng các phương pháp trị bệnh thay thế Tây y

Ngoài thói quen tìm đến bác sĩ Tây y khi bị bệnh, việc hiểu biết các biện pháp điều trị không dùng thuốc cũng là phương án rất tốt để có một cơ thể khỏe mạnh, cân bằng và có thể tự điều chỉnh ngay khi mầm bệnh mới xuất hiện.

Hiện nay, rất nhiều phương pháp điều trị thay thế cho Tây Y đang được áp dụng, giúp mỗi người tự đề phòng và loại bỏ bệnh tật như: điều chỉnh chế độ ăn uống, dùng thảo dược, tập khí công, thiền định, v.v….

 

Tăng cường khả năng miễn dịch bằng liệu pháp nhắm vào vật chủ

Hiện nay trên thế giới có một giải pháp được gọi là Liệu pháp trị liệu nhắm vào vật chủ (HDT – Host Directed Therapy) với mục đích tăng cường hệ thống miễn dịch của một người lên mức độ có thể tiêu diệt mầm bệnh. Như vậy, sự phụ thuộc của con người vào thuốc từ bên ngoài sẽ được giảm thiểu.

Thêm vào đó, Liệu pháp trị liệu nhắm vào vật chủ cũng góp phần hạn chế nguy cơ của tình trạng viêm không kiểm soát.

Zahidul Alam, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Pennsylvania cảnh báo: “Thông thường cơ thể sẽ phản ứng một cách tự nhiên với viêm nhiễm, trong đó có một quá trình các quần thể tế bào miễn dịch đặc hiệu tấn công và tiêu diệt vi khuẩn xâm nhập bằng cách ăn chúng hoặc hạ gục chúng bằng các vũ khí protein. Tuy nhiên, tình trạng viêm không kiểm soát sẽ kích hoạt việc sản xuất protein có thể gây ra suy đa tạng và thậm chí có thể giết chết vật chủ.”

Liệu pháp trị liệu nhắm vào vật chủ bao gồm một loạt các phương pháp điều trị, như liệu pháp tế bào thông qua việc tiêm tế bào tủy xương vào cơ thể sẽ ngăn chặn hệ thống miễn dịch phản ứng quá mức và tránh tổn thương cho các mô.

 

Tổng hợp từ Tinh Hoa & An Ninh Thế Giới