Văn Cao: nghệ sĩ đa tài – Phanxipăng

Chiều 15-7-2016, tại Hà Nội, Quốc hội phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch nước Việt Nam tiến hành lễ tiếp nhận Quốc ca là ca khúc Tiến quân ca do gia đình cố nhạc sĩ Văn Cao (1923 – 1995) hiến tặng, đồng thời truy tặng huân chương Hồ Chí Minh của Chủ tịch nước cho cố nhạc sĩ, và trao bằng khen của Thủ tướng cho bà Nghiêm Thúy Băng – phu nhân của nhạc sĩ Văn Cao.

Kỳ thực, gọi Văn Cao là nhạc sĩ e chưa đầy đủ, bởi ông còn là họa sĩ, thi sĩ, v.v., đã lưu những bức tranh, áng thơ đặc sắc với phong cách thể hiện rõ cá tính. Nhân dịp này, chúng ta hãy ôn lại cuộc đời và sự nghiệp nhân vật này bằng cách đọc bài Văn Cao: nghệ sĩ đa tài của Phanxipăng từng đăng trên tạp chí Thế Giới Mới số 40 (10-1992) nhằm mừng thọ 69 của nghệ sĩ đa tài và đa đoan, gốc Nam Định, chào đời tại Hải Phòng, thường trú ở Hà Nội. Trong bài, những chữ in nghiêng đều của Văn Cao.

Mặc dù tên tôi là Văn, nhưng lại ưa nghiệp võ!
Văn Cao cười, nói hóm như thế khi hồi tưởng thời trai tráng của mình. Ấy là giai đoạn cả nước chạm phải những thử thách lịch sử nghiêm trọng. Văn Cao, thuở ấy, là một thành viên nòng cốt trong ban ám sát, hoạt động bí mật giữa “băm sáu phố phường” ⁽¹⁾  bị kiềm tỏa bởi quân đội phát xít Nhật.

Người nghệ sĩ tuổi đôi mươi, có vóc dáng nhỏ nhắn và đôi mắt lạnh lùng kia thoắt ẩn thoắt hiện qua nhiều giai thoại đậm đà chất tráng sĩ. Như chuyện chàng khử tay mật thám Đỗ Đức Phin trong một tiệm hút ở Hải Phòng.

Sát ngày tổng khởi nghĩa, Văn Cao vào khu vực chùa Hương làm nhiệm vụ trừ gian. Trở về, chàng ốm liệt giường. Thứ sáu 17-8-1945, Đảng Đại Việt tổ chức mít tinh công chức ở Hà thành. Văn Cao gượng dậy, trà trộn vào đám đông để quan sát tình hình. Giữa cuộc mít tinh, lực lượng Việt Minh bất ngờ chiếm diễn đàn, treo cờ đỏ sao vàng. Đồng thời, loa phóng thanh vang lên tiếng hát:

Đoàn quân Việt Minh đi.
Chung lòng cứu quốc.
Bước chân dồn vang trên đường gập ghềnh xa

Cùng lúc đó, bài hát nọ – đã in sẵn thành truyền đơn – được phát ngay cho quần chúng. Người ta cầm truyền đơn, hát theo. Đấy là lần đầu tiên Tiến quân ca được trình diễn công khai.

Thủ bút Văn Cao

Không chỉ Tiến quân ca, những hành khúc khác của Văn Cao đã liên tục sôi sục, dồn vang theo bước bao chiến sĩ anh hùng lạnh lùng vung gươm ra sa trường (2), theo bước trùng trùng quân đi như sóng (3) qua nhiều cung bậc thăng trầm của lịch sử dân tộc.

Một trong những thành tựu xuất sắc nhất của dòng âm nhạc kháng Pháp, như nhiều nhà nghiên cứu nhận định, là tác phẩm thanh nhạc phức điệu Sông Lô, một sáng tác dài hơi của Văn Cao.

Sông Lô sóng ngàn Việt Bắc bãi dài ngô lau núi rừng âm
Thu ru bến sóng vàng từng nhà mờ biếc chìm một màu khói thu
Sông Lô sóng ngàn kháng chiến cháy bờ lau thưa đã tàn thôn trang
Ai qua bến nắng hồng lặng nhìn màu nước sông Lô xưa.

So với những tác phẩm thể hiện cùng đề tài – chẳng hạn “Lô giang” của Lương Ngọc Trác, “Chiến sĩ sông Lô” của Nguyễn Đình Phúc, “Trên sông Lô” của Phan Huỳnh Điểu, “Tiếng hát trên sông Lô” của Phạm Duy – thì trường ca Sông Lô của Văn Cao vượt hẳn về cả hai phương diện nội dung và hình thức.

Bên cạnh tráng ca và âu ca, những tình ca của Văn Cao đã làm mê say muôn con tim. Không riêng dân Việt mà khán thính giả sành nhạc ở Âu Mỹ cũng ái mộ giai điệu trữ tình Văn Cao. Đặc biệt, tại Hoa Kỳ, tháng 7-1969, trước khi phi thuyền Apollo 11 phóng vào không gian, các phi hành gia được nghe một ít nhạc phẩm chọn lọc, trong đó có Thiên thai của Văn Cao (4):

Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng
Nhớ Lưu Nguyễn ngày xưa lạc tới Đào Nguyên
Kìa đường lên tiên
Kìa nguồn hương duyên

Và còn bao tình khúc Trương Chi, Suối mơ, Cung đàn xưa, Bến xuân / Đàn chim Việt, Thu cô liêu, Buồn tàn thu của Văn Cao bâng khuâng luyến nhớ, dạt dào kỷ niệm.

Thiên Thai của Văn Cao

Tham gia phong trào Nhân Văn – Giai Phẩm, nên Văn Cao gặp lắm rắc rối gian nan. Từ cuối thập niên 1950, Văn Cao ít sáng tác âm nhạc. Nói đúng hơn là chỉ “nghỉ khỏe” với ca khúc suốt nhiều năm, chứ Văn Cao thỉnh thoảng vẫn soạn nhạc phim. Sau khi đất nước thống nhất, Văn Cao bỗng bật bài hát Mùa xuân đầu tiên rộn ràng điệu valse, đăng báo Sài Gòn Giải Phóng số xuân Bính Thìn 1976, nhưng sau đó không thể diễn xướng ở Việt Nam, trong lúc ở Liên Xô lại thoải mái phổ biến. Năm 1981, rộ lên “cuộc vận động sáng tác quốc ca mới”, song rốt cuộc chẳng bài nào thay nổi Tiến quân ca.

Văn Cao với đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

_________________

(1) Ca dao xưa có câu: Hà Nội băm sáu phố phường. Nhiều tác phẩm văn nghệ lâu nay cũng ghi nhận không khác. Tập bút ký nổi tiếng của nhà văn Thạch Lam được in lần đầu năm 1943 dùng nguyên dòng ca dao nọ làm nhan đề. Thế nhưng, Nguyễn Vinh Phúc (1926 – 2012), nhà giáo ưu tú, nhà Hà Nội học, 1 trong 11 công dân thủ đô ưu tú năm 2010, viết trong tập 1 Hỏi đáp 1000 năm Thăng Long – Hà Nội (NXB Trẻ, 2000; trang 28 – 30) rồi in lại trong sách 1000 năm Thăng Long – Hà Nội (NXB Trẻ, 2009; trang 79 – 82): “Thực ra, phố và phường là 2 phạm trù khác nhau. (…) Không làm gì có cái gọi là Hà Nội 36 phố phường. Chỉ có Thăng Long thời Lê có 36 phường hoặc là Hà Nội thời Minh Mạng có 239 phường, thôn, trại và Hà Nội thời Tự Đức với 153 phường, thôn, trại. (…) 36 phường thời Lê không thể là 36 phố + phường được”.

(2) Trích ca từ bài hát Chiến sĩ Việt Nam.

(3) Trích ca từ bài hát Tiến về Hà Nội.

(4) Chi tiết ấy đã được một số cây bút nêu, chẳng hạn Trường Giang viết trong bài Văn Cao – một tâm hồn, một tài năng, một nỗi ưu tư từng đăng báo Giáo Dục & Thời Đại, đã được giải thưởng Sugi Ryotari của Nhật Bản, rồi in vào sách Thời cuộc, con người & số phận (NXB Lao Động, Hà Nội, 1994; trang 15). Cần kiểm định tính xác thực của chi tiết ấy. Một số người khác – trong đó có Nguyễn Thanh Giang, Thanh Thảo, Nguyễn Thuỵ Kha – còn viết rằng bài Thiên Thai của Văn Cao được hoà tấu và “được chọn đưa vào băng nhạc để các phi hành gia Mỹ đem vào vũ trụ trên tầu Apollo”. Thông tin này chẳng chính xác, bởi vào tháng 7-1969, với mục đích sử dụng riêng cá nhân, phi hành gia Neil Amstrong đã mang lên phi thuyền Apollo 11 – chuyến bay đầu tiên đưa con người lên bề mặt nguyệt cầu – băng cassette Music Out of the Moon (Nhạc từ mặt trăng) của Samuel Hoffman tự biên tự diễn những nhạc phẩm sáng tác năm 1947 trên nhạc cụ điện tử theremin, và băng cassette New World Symphony (Giao hưởng Thế Giới Mới) của Antonín Leopold Dvořák (1841 – 1904).

(Còn nữa)

Mời quý bà con thưởng thức một số ca khúc của Văn Cao:

Tiến quân ca:

http://mp3.zing.vn/bai-hat/Tien-Quan-Ca-Hop-Xuong/IWZAZ9BA.html

Tiếng gọi thanh niên:

http://mp3.zing.vn/bai-hat/Tieng-Goi-Thanh-Nien-Top-Ca/IW6I0OFE.html

Bắc Sơn:

http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=dVPClRRLqai7

Tiến về Hà Nội:

http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=QqusXPfZVJ

Chiến sĩ Việt Nam qua giọng Lê Anh Tuấn:

http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=2Kb3wonLqR

Sông Lô qua giọng Lê Dung:

http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=pNCC2JtdNi

Gò Đống Đa qua giọng Giai Điệu Xanh:

http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=S95AKR7t5Q.

.

Tác giả: Phanxipăng

Nguồn: https://phanxipang.wordpress.com/2012/02/28/van-cao-ngh%e1%bb%87-si-da-tai-i/

và Chim Việt Cành Nam

Advertisement